De meester en de overmeesterden- historisch en materiaal-technisch onderzoek naar de lagenopbouw en onderliggende compositie van ‘Henri IV in de slag bij Ivry’ door Peter Paul Rubens
Femke Sistermans
Master
Conservatie–restauratie
2024 — 2025
onderzoek
promotoren
Geert Van der Snickt
Lowie Vercruysse
‘Henri IV in de slag bij Ivry’ door Peter Paul Rubens
Schematische voorstelling van de lagenopbouw van ‘Henri IV in de slag bij Ivry’.
Kwik-distributiebeeld verkregen door MA-XRF-opname.
Reconstructie van de onderliggende compositie.
De meester en de overmeesterden- historisch en materiaal-technisch onderzoek naar de lagenopbouw en onderliggende compositie van ‘Henri IV in de slag bij Ivry’ door Peter Paul Rubens
‘Henri IV in de slag bij Ivry’ heeft een bijzondere ijkwaarde binnen het oeuvre van Peter Paul Rubens omdat het werk nooit is afgerond. Het vormt een momentopname van het schilderproces van de Antwerpse meester en geeft een inkijk in zowel zijn werkwijze als het samenwerkingsverband met collega-schilder Peter Snayers.
De Henri IV-cyclus werd geschilderd in opdracht van Maria de’ Medici maar is, door politieke onrust, nooit tot voltooiing gebracht. Het werk aan ‘Henri IV in de slag bij Ivry’ is al snel stopgezet, waardoor het vroege ontwikkelingsstadium dat doorgaans onder het oppervlakte van een schilderij verborgen gaat op dit werk uitstekend kan worden bestudeerd. Het schilderij is daarom dikwijls geciteerd in onderzoek naar de modus operandi van Rubens, maar er is nog niet eerder diepgaand materiaal-technisch onderzoek op uitgevoerd.
Deze thesis tracht aan de hand van non-invasieve analyse- en beeldvormingstechnieken de lagenopbouw van het schilderij te karakteriseren, met een speciale aandacht voor de rol die de rode en zwarte schetslijnen hebben gespeeld in het scheppingsproces. Deze schetslijnen zijn al eerder onderzocht met infraroodrefectografie maar werden voor dit onderzoek ook met MA-XRF in kaart gebracht.
Tijdens het onderzoek is een bijzondere vondst gedaan: onder de gevechtsscène blijkt een eerdere, verborgen compositie schuil te gaan. Van het modello dat aan deze voorstelling vooraf ging, een olieschets van twee aan de handen gebonden krijgsgevangenen, werd al langer gedacht dat het voor de Henri IV-cyclus bedoeld was. Dankzij deze vondst kan de connectie voor het eerst met zekerheid worden vastgelegd. Er wordt onderzocht wat de ontdekking van de krijgsgevangenen betekent voor de andere werken van de Henri IV-cyclus en voor de bestaande theorieën over de invulling van galerij waar deze voor bedoeld was.