Het Vergeten Verleden van Natuurhistorisch Erfgoed – Een comparatief en empirisch onderzoek naar pesticidenresiduen in natuurhistorische collecties in Vlaanderen en Brussel
Ante De Boeck
Master
Conservatie–restauratie
2024 — 2025
onderzoek
promotoren
Robbe Vanmassenhove
Lieselot Cornelis
Uitvoering van een pXRF-meting op een opgezette bankivahoen uit de collectie van het GUM om de aanwezigheid van kwik en arseen te analyseren.
Medewerkers tijdens de fumigatie van zoogdierhuiden in de wetenschappelijke balgenverzameling van het Natuurhistorisch Museum van Berlijn, circa 1930. ©Kästner-Archief, Zweden
pXRF-spectrum van de nek van het bankivahoen, met een duidelijke aanwezigheid van arseen (As) en sporen van kwik (Hg), verwerkt met bAxil-software.
Het Vergeten Verleden van Natuurhistorisch Erfgoed – Een comparatief en empirisch onderzoek naar pesticidenresiduen in natuurhistorische collecties in Vlaanderen en Brussel
Dit onderzoek richt zich op het gebruik van pesticiden in natuurhistorische collecties, met focus op arseen- en kwiktoepassingen. Via pXRF-metingen in het GUM en een enquête bij museummedewerkers in binnen- en buitenland worden aanwezigheid, bewustzijn en risicobeheer in kaart gebracht. De resultaten tonen een groeiende aandacht, maar ook een gebrek aan concrete richtlijnen.
Hoewel de discussie over de risico’s van werken met pesticiden-gecontamineerde collecties in natuurhistorische musea in België de afgelopen jaren langzaam is toegenomen, blijven arbeidsomstandigheden en gezondheidsrisico’s nog onvoldoende onderzocht. De aanwezigheid van pesticiden in collecties vormt een potentieel risico voor zowel de objecten als voor museummedewerkers, waarbij bewustzijn en perceptie van risico’s vaak slechts gedeeltelijk overeenkomen met de werkelijke gevaren.
Dit onderzoek brengt historische en actuele pesticidenpraktijken in natuurhistorische musea in kaart, met speciale aandacht voor arseen- en kwikformuleringen, hun toxiciteit en de risico’s voor medewerkers. Hiervoor werden pXRF-metingen uitgevoerd op tien taxidermieobjecten van het GUM, waaruit bleek dat zeven objecten arseen en twee objecten kwik bevatten, waarmee het historische gebruik van zware metalen in taxidermie wordt bevestigd. Tegelijkertijd werd via een enquête bij 40 museummedewerkers (nationaal en in Europa) het huidige bewustzijn, beheer en de perceptie van risico’s onderzocht.
De resultaten tonen aan dat in Vlaanderen weliswaar aandacht is voor pesticiden, maar vaak zonder concrete protocollen, terwijl internationaal al meer richtlijnen bestaan en medewerkers het belang van het onderwerp erkennen. Op basis van deze inzichten werd een educatieve poster ontworpen die musea kunnen gebruiken in depots en werkruimtes als praktische tool voor bewustwording en een eerste aanzet tot het opnemen van maatregelen. Dit onderzoek benadrukt dat kennis over pesticiden groeit, maar dat concrete richtlijnen en beheersmaatregelen nog vaak ontbreken, waardoor musea en medewerkers blootgesteld blijven aan potentiële risico’s.